Je herkent het misschien wel. Je spreekt een directeur van een familiebedrijf, en je voelt meteen de gelaagdheid: dochter van de oprichter, CEO van het bedrijf, en mede-eigenaar. Alles loopt door elkaar. Waar eindigt de dochter en waar begint de directeur? Waar spreekt de eigenaar en waar de zus? In familiebedrijven zijn die lijnen zelden strak omlijnd.
Juist die verwevenheid is de kracht én de valkuil van familiebedrijven. Want wat als een beslissing op de directietafel onbewust wordt gekleurd door familieloyaliteit? Wat als kritiek op beleid voelt als afwijzing van je kind? Wat als je als medewerker geen kind bent van, en je merkt dat je daardoor anders wordt betrokken?
De drie petten: familie, functie en eigendom
Een krachtig model om dit te ontwarren, is dat van de drie petten. Elke persoon in een familiebedrijf vervult potentieel drie rollen:
- Familielid: verbonden door bloed, liefde en loyaliteit.
- Functionaris: verantwoordelijk voor taken, resultaten en samenwerking.
- Eigenaar: met zeggenschap over het vermogen en de koers van het bedrijf.
Als deze rollen niet expliciet worden onderscheiden, ontstaat rolverwarring. En daarmee gedoe. Niet zelden zie je dat er besluiten worden genomen in de ene rol, terwijl de gevolgen zich manifesteren in een andere.
Wat er systemisch onder speelt
In mijn werk met familiebedrijven zie ik hoe onzichtbare dynamieken vaak de boventoon voeren. Loyaliteit aan de vorige generatie. Niet-genomen plekken door bijvoorbeeld de oudste dochter die haar zus voorrang geeft. Of een directeur die formeel leiding geeft, maar innerlijk nog altijd de dochter is van haar dominante vader.
Als we die dynamieken zichtbaar maken, ontstaat er ruimte. Want pas als duidelijk is vanuit welke pet iemand spreekt, kunnen anderen zich daartoe verhouden. Dan ontstaat er helderheid in communicatie, in besluitvorming, en vooral: in verbinding.
Een praktijkvoorbeeld
In een familiebedrijf waar ik recent mee werkte, waren er spanningen tussen twee zussen. De een voelde zich buitengesloten van besluiten, de ander klaagde over gebrek aan betrokkenheid. In de opstelling werd zichtbaar dat ze voortdurend spraken vanuit verschillende rollen. Waar de ene zus sprak als eigenaar, reageerde de ander als familielid. Zodra we deze rollen uit elkaar haalden en erkenden, ontstond wederzijds begrip. En ruimte voor een volwassen gesprek.
Reflectie en uitnodiging
Helderheid over rollen is geen koude exercitie. Het is een daad van verantwoordelijkheid. Het maakt dat iedereen, ook medewerkers buiten de familie, hun plek kunnen innemen.
Wat speelt er bij jullie? Zit jij met een vraag over rollen, opvolging of onderlinge verhoudingen in je familiebedrijf? Laten we eens samen kijken wat gezien wil worden.
Benno Rijpkema
Facilitator van verandering · Co-creator van nieuwe vormen van samenwerking en leiderschap
Over Benno Rijpkema
Benno staat bekend om zijn scherpe, warme manier van werken. Hij helpt leiders, teams en individuen de kern te raken en weer beweging te vinden – niet omdat het moet, maar omdat ze voelen dat het anders mag.